Grubość, gramatura i sztywność papieru i kartonu.

Najważniejsze: gramatura to nie jest grubość.

Dlaczego tak jest? Najpierw definicje później opisy i przykłady.

Gramatura materiału

Definicja z polskiej Wikipedii:

Gramatura papieru – masa (pot. „ciężar”) wyrobu papierniczego wyrażona w gramach na metr kwadratowy czy dawniej (w krajach anglosaskich) w funtach na ryzę.
Pośrednio parametr ten przekłada się na grubość papieru: najczęściej papier o gramaturze 100 g/m² ma grubość 0,1 mm (z dokładnością ok. 20%). Dokładna grubość zależy jednak od jego wolumenu i np. w przypadku tzw. papierów objętościowych ten przelicznik nie ma już zastosowania.
W przypadku papieru na okładki, foldery, opakowania itp., wrażenie większej gramatury (a więc papieru grubszego, sztywniejszego) osiągnąć można przez lakierowanie lub laminowanie.
Gramaturę określa się przez pomiar masy próbki papieru o określonej powierzchni. Próbkę przed pomiarem powinno poddać się klimatyzacji w pomieszczeniu o temperaturze 23±1 °C i wilgotności względnej 50±2%.

Pierwsza cześć definicji wydaje się jak najbardziej prawidłowa jednak już zdanie: Pośrednio parametr ten przekłada się na grubość papieru: najczęściej papier o gramaturze 100 g/m² ma grubość 0,1 mm (z dokładnością ok. 20%). Dokładna grubość zależy jednak od jego wolumenu i np. w przypadku tzw. papierów objętościowych ten przelicznik nie ma już zastosowania… nawet jeżeli jest tam napisane, że przelicznik nie ma zastosowania to już samo wyrażenie „najczęściej” jest zupełnie nie uzasadnione i wprowadza w duży błąd.

Współcześnie istnienie ogromny asortyment różnych papierów i na pewno nie można użyć wyżej wymienionego sformułowania. Powinno się napisać zupełnie odwrotnie: rzadko kiedy papier o gramaturze 100 g/m² ma grubość 0,1 mm – bo tak jest w praktyce.

Moje sformułowanie jest prawdziwe dla papieru niepowlekanego, powlekanego i kartonu. Jedyny papier jaki znalazłem, który spełnia założenie, że gramatura 100 gsm odpowiada grubości 0,1mm to właśnie papier spulchniany Zing Magno Volume, czyli zupełnie odwrotnie niż w definicji z Wikipedii.

Wpisując frazę”gramatura papieru” w wyszukiwarkę Google nic więcej się nie dowiemy od definicji z Wikipedii, która właśnie wprowadza w błąd i to duży. Doświadczony pracownik branży graficznej to wie ale już świeży adept, przykładowo: Akademii Sztuki już często powołuje się na informacje z sieci jako pewne.

Do pomiaru gramatury służy waga. Pomiar polega na zmierzeniu ciężaru materiału o wymiarach 0,1 x 0,1 m. Z prostego działania wynika gramatura.

Grubość papieru

… co więcej: jak wpiszemy do wyszukiwarki google „grubość papieru” to wyskoczą informacje o … gramaturze papieru. Ten fakt dodatkowo utrudnia zorientowanie się w tym temacie i znowu naprowadza na błędne wnioski.

Tutaj to już jest mniej pisania. Grubość to grubość. Mierzy się w mm lub mniejszej jednostce mikrometrach (potocznie: „mikron”). Jeden milimetr to tysiąc mikrometrów.

Każdy linijkę, miarę lub suwmiarkę w domu ma. Ciężko tym zmierzyć grubość kartki papieru … ale w praktyce się da. Wystarczy zmierzyć wielokrotność tej grubość. Na przykład suwmiarką zmierzyć sto kartek książki. Okaże się wtedy, że sto kartek (czyli 200 stron) papieru niepowlekanego o gramaturze 80 gsm ma grubość 8 mm.

Do dokładnego ustalenia grubości służy mikrometr.

Gramatura i grubość

Najczęściej wykorzystywane materiały w poligrafii reklamowej, dziełowej i opakowaniowe to papier niepowlekany, papier powlekany, karton lity, tektura lita i tektura falista. Papiery ozdobne, makulaturowe i inne pomijam.

Teoretycznie gramatura i grubość jest już opisana przez producenta i można ją odczytać ze specyfikacji udostępnianych przez dystrybutora.

To co może interesować nas w praktyce to następujące przykłady (dodatkowo: z doświadczenia są to sytuacje gdzie czasami do nieporozumień):

• wysoka sztywność i grubość papieru w wizytówce – wizytówka na kredzie 300 i 350 gsm będzie cieńsza niż np.: na papierze niepowlekanym 350 gsm lub na papierze i kartonie ozdobnym o tej samej gramaturze. W praktyce zamawiający, który sugeruje się wizytówką na papierze ozdobnym o gramaturze 300 gsm i zamówi wizytówkę na „kredzie” 350 gsm w praktyce otrzyma wizytówkę cieńszą i mniej sztywną.
• wysoka sztywność i grubość materiału w pudełku z kartonu lub okładki do książek – podobnie jak wyżej. W tym jednak przypadku różnice w grubości nie wynikają ze stosunku grubości do gramatury ale z jakości samego surowca. Ta sama gramatura materiału z tej samej kategorii surowców może mieć różną grubość. Np: karton GC1 (z białym spodem) polskiej marki Arktika (gramatura 300 gsm, grubość 0,474mm) i chińskiej marki Upsidealfa lub Neoboard – w zależności od dystrybutora (gramatura 300 gsm, grubość około 0,38mm – tutaj nie mam dokładnych danych). W praktyce Arktika jest dużo grubsza niż chiński karton. Jest też dużo droższa (o około 30% – to bardzo dużo). W praktyce do nieporozumień dochodzi kiedy w specyfikacji jest oznaczony karton GC1 a wykonawca kupuje tańszy karton kiedy zamawiający oczekuje, że wykonawca kupi grubszy, sztywniejszy czyli droższy. Zamawiający i wykonawca powinni oprócz określenia gramatury kartonu podawać markę i oczekiwaną grubość.
• odpowiednia grubość grzbietu – podobnie jak wyżej. Różne marki w papierach powlekanych i niepowlekanych mogą mieć różną grubość przy tych samych gramaturach. Przykładowo: zamawiający zmienia wykonawcę przy druku książki na papierze o określonej gramaturze. Poprzedni wykonawca wykonywał to na tańszym papierze jednocześnie trochę cieńszym. Nowy wykonawca chce zastosować papier lepszy, często trochę droższy o tej samej gramaturze. Nie można jednak założyć, że grubość grzbietu będzie tożsama. W zależności od ilości stron grubość grzbietu może zmienić się nawet do kilku milimetrów. Tutaj na razie nie będę podawał konkretnych marek i grubości.
• Papiery powlekane błysk i mat – wiele osób to wie: papier powlekany błyszczący i matowy dla tej samej gramatury mają różne grubości. Mocno zauważalne jest to w gramaturach niskich gdzie trzeba wyliczyć grzbiet książki. Przykładowo papier o gramaturze 130 gsm w wersji matowej ma grubość 0,107 mm a w wersji błyszczącej 0,91 mm. I znowu: przy zmianie papieru z błysku na mat trzeba koniecznie uwzględnić to przy projektowaniu grzbietu.
• na odczucia względem grubości i sztywności wpływa też powierzchnia materiału. Im mniejszy tym wydaje się bardziej sztywny. Im większa powierzchnia arkusza tym wydaje się bardziej wiotki.
• mitem jest, że jak się „polaminuje” wizytówkę to będzie ona sztywniejsza lub grubsza. Folia do laminacji matowa ma grubość 0,026 mm czyli tyle co nic. Nawet dwustronne laminowanie (np.: wizytówki) nie zmieni odczucia. Sytuacja typu: „… materiał wydaje się cienki ale dojdzie laminat” powinna skończyć się wyjaśnieniem, że laminat niewiele zmieni.
• Grubość grzbietu wyznaczona na podstawie teorii może minąć się z praktyczną grubością materiału. Dotyczy to szczególnie grzbietów grubych książek drukowanych na papierach niepowlekanych spulchnianych. Przykładowo: w teorii papier we wzorniku ma określoną grubość a papier, który przyjeżdża na produkcje może mieć troszeczkę inną. Na około 500-600 stron może to mieć znaczenie. Różnica pomiędzy teorią a faktyczną grubością może sięgać nawet 1 lub 2 mm przy grubej książce. Na grzbiecie około 40 mm i dopasowanej grafice ma to duże znaczenie. W praktyce kiedy druk odbywa się na papierze, który nie był wcześniej wykorzystywany do druku i dostępna jest tylko grubość ze specyfikacji warto poczekać z drukiem okładki aż do czasu praktycznego zmierzenia materiału środków i dopasowaniu okładki do materiału, który dotarł do magazynu.
• Gdzie grubość i gramatura to ma jeszcze znaczenie:
  • projektowanie obwoluty
  • dopasowanie pudełka zbiorczego na zestaw książek
  • wysokość stosu do pakowania w pudełka

Znowu w praktyce: dla tej samej gramatury np: 300 gsm poniższa tabela prezentuje różne surowce i ich grubości:

Zakładam, że przykłady są wymowne i opisują na czym polega zagrożenie w opisywaniu materiału tylko jednym parametrem – czyli gramaturą. Grubość materiału powinna zawsze iść w parze tam gdzie nie jest to jasne. Karton Alaska jest ponad dwa razy grubszy niż kreda błysk o tej samej gramaturze.